Erken Patlama, Gecikmeli Patlama, Ateşleme Hatası ve Patlamamış Yükün Nedenlerinin Kısa Açıklaması
Aşağıda erken patlama, gecikmeli patlama, ateşleme hatası ve patlamamış yükün nedenlerine ilişkin ayrıntılı bir açıklama ve genel bakış yer almakta olup, bunların tanımları, nedenleri, sonuçları ve temel önleme tedbirleri ele alınmaktadır.
Temel Kavramlar
Bu terimler, madenler, taş ocakları, tüneller ve yıkım tesisleri gibi patlatma operasyonlarında, ateşleme sisteminin veya patlayıcıların planlandığı gibi patlamadığı veya infilak etmediği durumları tanımlar. Her biri, can kaybına, ekipman hasarına, proje gecikmelerine ve ekonomik kayıplara neden olma potansiyeline sahip ciddi bir güvenlik tehlikesi oluşturur.
I. Erken Patlama
Tanım
Erken patlama, patlayıcıların önceden belirlenmiş başlama zamanından önce beklenmedik şekilde patlaması anlamına gelir.Nedenler
Kazara Güç Bağlantısı: Devre kurulumu veya denetimi sırasında başlatma güç kaynağının yanlışlıkla bağlanması.
Yanlış Başlatma Cihazlarının Kullanımı: Yüksek hassasiyetli patlayıcıların yanlış kullanımı veya uygun olmayan ateşleme araçları.
Güvenlik Yönetmeliklerinin İhlali: Tehlikeli alanlarda radyo ekipmanı kullanmak, kaçak akımları yönetememek veya patlatma bölgesinde kıvılcım veya ısı üreten faaliyetlerde bulunmak.
Anormal Patlatıcı Hassasiyeti: Üretim hataları veya eskime, tek tek patlayıcıların standart seviyelerin ötesinde statik elektrik, şok veya kaçak akımlara karşı daha fazla hassasiyet göstermesine neden olabilir.
Başlatma Cihazlarının Bozulması: Nem, ısı veya fiziksel hasardan etkilenen patlayıcılar, patlayıcı fitiller veya şok tüpleri kararsız hale gelebilir, hassasiyetleri veya güvenlik özellikleri değişebilir.
Kaçak Akımlar: Elektrik hatlarından (özellikle maden lokomotifleri gibi DC çekiş sistemlerinden) gelen istenmeyen akımlar, elektrikli ekipman sızıntıları, yıldırım indüksiyonu veya toprak akımları, elektrikli patlayıcı devresine girerek patlayıcının hassasiyet eşiğine ulaşır veya onu aşar. Bu, erken patlamanın en yaygın nedenlerinden biridir.
Radyo Frekans Radyasyonu: Radyo vericilerinden (örneğin yayın istasyonları, TV istasyonları, radar istasyonları, telsizler, cep telefonları) gelen güçlü elektromanyetik alanlar, patlayıcı bacak tellerinde veya patlatma devresinde akımlara neden olur. Patlatıcılar, belirli frekanslara karşı özellikle hassas olabilir.
Statik Elektrik: Kuru ortamlarda operatörlerin sentetik giysiler giymesi, patlayıcı yükleme sırasında sürtünme veya patlayıcı madde iletimi için plastik tüp veya hava kanallarının kullanılması nedeniyle statik yükler birikir. Boşalma, hassas fünyeleri veya patlayıcıları tetikleyebilir.
Yıldırım: Doğrudan çarpmalar veya yakındaki yıldırımlar, iletim veya indüksiyon yoluyla patlamalara neden olan güçlü elektromanyetik darbeler üretir.
Dış Enerji Girişimi
Mekanik Şok/Sürtünme
Patlayıcıların veya kapsüllerin taşınması, yüklenmesi veya sıkıştırılması sırasında meydana gelen kazara şiddetli darbeler, düşmeler, matkap çubuklarına çarpmalar, aşırı basınç veya sürtünme ısısı hassas malzemeleri tetikleyebilir.Açık Alevler/Yüksek Sıcaklıklar
Kaynak, kesme, sigara içme, söndürülmemiş kaynak cürufu, aşırı ısınmış makineler veya patlatma alanının yakınındaki kendiliğinden tutuşan malzemeler gibi beklenmedik ısı kaynakları patlayıcıları tutuşturabilir.Başlatma Cihazlarındaki Kusurlar
Operasyonel Hatalar
Sonuçlar
Sonuçlar son derece ağırdır. Operatörler genellikle yükleme, devreleri bağlama veya alanı güvenlik altına alma sürecinde olduğundan, toplu can kayıpları olasılığı oldukça yüksektir. Ekipmanlar tahrip olur, şantiye hasar görür ve kaza soruşturması zorlu hale gelir.Önleme Tedbirleri
Patlatma alanında elektromanyetik ortamı sıkı bir şekilde kontrol edin, güvenli mesafeleri koruyun ve radyo dalgalarını yasaklayın.
Kaçak akım tespit ve koruma önlemlerini uygulayın; kaçak akım önleyici patlatıcılar kullanmak, devreleri korumak ve potansiyel akım iletkenlerini ayırmak gibi.
Anti-statik giysiler giymek, anti-statik aletler kullanmak ve ortam nemini korumak gibi sıkı anti-statik önlemleri uygulayın.
Kapsamlı yıldırım uyarı ve koruma sistemleri kurun.
Patlayıcıları ve fünyeleri şok veya sürtünmeden korumak için dikkatli kullanın.
Patlatma alanının yakınında ateş ve ısı kaynakları bulunmasını yasaklayın.
Güvenilir, denetlenmiş başlatma cihazlarını kullanın.
Güvenli çalışma prosedürlerine ve patlatma tasarımlarına kesinlikle uyun.
II. Gecikmeli Patlama (Ateşsiz Patlama)
Tanım
Gecikmeli patlama, başlatma sinyali verildikten veya başlatma başladıktan sonra, bazı veya tüm patlayıcı yüklerin tasarlanan gecikme süresi içinde patlamaması, ancak önemli bir gecikmeden (saniyeler, dakikalar veya daha uzun) sonra patlaması durumunda meydana gelir. Teklemenin aksine, gecikmeli patlama sonunda bir patlamaya neden olur.Nedenler
Geciktirici Patlatıcılar: Gecikme bileşimlerinin kararsız yanma hızları (nem, bozulma veya üretim kusurları nedeniyle), gecikme elemanlarının zayıf kıvrılması nedeniyle iletim kesintiye uğrar veya gecikir veya nemli gecikme bileşimleri yavaş yanar.
Elektrikli Başlatma Sistemi: Aşırı devre direnci yetersiz akıma, zayıf veya yüksek dirençli bağlantılara, yetersiz veya hatalı başlatıcı enerjisine veya kısmi devre kırılmasına yol açarak, akımın ani patlamayı tetiklemek yerine köprü telini yavaşça ısıtmasına neden olur.
Şok Tüpü/Patlayıcı Kordon Sistemi: Hasarlı, suyla dolmuş veya sıkıştırılmış şok tüpleri iletimi kesintiye uğratır veya geciktirir; sıkıca düğümlenmiş veya keskin bir şekilde bükülmüş patlatma kordonları patlama hızını azaltır veya iletim arızasına neden olur; şok tüpleri/patlatma kordonları ile kapsüller arasındaki gevşek bağlantılar.
Elektronik Patlatıcı Sistemi: Programlama hataları (örneğin, aşırı uzun gecikme ayarları), ateşleme komutlarını geciktiren veya engelleyen iletişim arızaları veya dahili elektronik bileşen arızaları.
Başlatma Sistemi Arızası
Patlatıcı/Geciktirme Elemanı Arızası
Patlayıcı Sorunlar
Aşırı nemli veya bozulmuş patlayıcılar, başlatıldıktan sonra anormal derecede yavaş reaksiyon hızları gösterebilir (nadirdir ancak düşük kaliteli veya son kullanma tarihi geçmiş patlayıcılarda mümkündür).Çevresel Faktörler
Aşırı düşük sıcaklıklar, gecikmeli bileşimlerin yanma hızını veya patlayıcıların patlama hassasiyetini etkileyebilir.Sonuçlar
Gecikmeli patlama son derece tehlikelidir. Personel, patlamanın tamamlandığını veya bir ateşleme hatası olduğunu varsayarak, inceleme için alana erken girebilir ve gecikmeli patlama meydana geldiğinde ciddi can kayıpları riskiyle karşı karşıya kalabilir. Ayrıca, ateşleme hatası yönetimi gibi sonraki müdahale önlemlerini de aksatabilir.Önleme Tedbirleri
Başlatma devresinin doğru ve güvenli bir şekilde bağlandığından ve direncin tasarım özelliklerini karşıladığından emin olun.
Yeterli enerji çıkışına sahip güvenilir başlatıcılar kullanın.
Şok tüplerini ve patlayıcı fitilleri hasardan, aşırı bükülmeden veya sıkı düğümlerden kaçınmak için dikkatlice inceleyin.
Kaliteli ve iyi muhafaza edilmiş detonatörler ve patlayıcılar kullanın.
Güvenlik bekleme sürelerine kesinlikle uyun (genellikle patlatmadan sonra 5-15 dakika veya belirtildiği gibi: açık hava için 5 dakika, yer altı tünelleri için 15 dakika). Profesyonel personel (örneğin, A/B sınıfı patlatmalar için teknisyenler, patlatmacılar ve güvenlik görevlilerinden oluşan ikili ekip sistemi veya C/D sınıfı patlatmalar için patlatmacılar ve güvenlik görevlilerinden oluşan ekip) dikkatli bir saha denetimi yapmadan önce anormal ses veya duman olmadığını doğrulayın.
III. Ateşleme Hatası
Tanım
Patlatma operasyonlarında, patlatma deliğindeki beklenen patlayıcı madde veya fünyenin, başlatma enerjisi aldıktan sonra patlamaması durumunda tekleme meydana gelir. Teklemeli fünyeler, patlamamış patlayıcıları ve potansiyel olarak patlamamış fünyeleri içerir.Nedenler
Patlatma deliğindeki büyük miktardaki suyun, patlayıcıyı veya fünyeyi ıslatması ve arızaya yol açması (su geçirmez cihazlar kullanılmadığı takdirde).
Patlayıcı veya patlayıcı performansını etkileyen aşırı düşük sıcaklıklar.
Patlayıcının kapsülden ayrılması (örneğin, merkezi olarak yerleştirilmemiş, sıkıştırma çubuklarıyla çıkarılmış).
Patlamayı kesintiye uğratan gevşek veya boşluklu yükler (kanal etkisi).
Fünyedeki sert yabancı cisimlerin fünyeye çarpması ve fünyeyi devre dışı bırakması.
Üretim hataları (örneğin, kopuk köprü telleri, arızalı ateşleyiciler veya birincil patlayıcılar).
Depolama, taşıma veya kullanım sırasında nem, ısı veya fiziksel darbe nedeniyle hasar gören patlayıcılar.
Yükleme sırasında hasar gören patlayıcılar (örneğin sıkıştırma çubukları tarafından ezilme).
Elektriksel Başlatma: Hatalı veya yetersiz başlatıcı enerjisi, yanlış devre tasarımı (örneğin, aşırı toplam direnç, dengesiz paralel gruplar), bağlantı hataları (kısa devreler, açık devreler), yüksek dirençli veya gevşek bağlantılar veya hasarlı bacak telleri.
Şok Tüpü Başlatma: Başlatıcı kapsülün ana şok tüpünü güvenilir bir şekilde tetikleyememesi, iletim kesintileri (örneğin hasar, su girişi, düzleşme nedeniyle), gevşek veya uygunsuz şekilde takılmış bağlantılar veya güvenli olmayan kapsül kelepçeleri.
Patlayıcı Kordon Başlatma: İletim kesintileri (örneğin sıkı düğümler, keskin virajlar, hasar, nem), infilak kordonları ile yükler veya kapsüller arasındaki gevşek bağlantılar veya uygunsuz iletim yönü.
Yetersiz Başlatma Enerjisi
Patlatıcı Arızası
Patlayıcı Arıza
Aşırı nemli (özellikle amonyum nitrat-yakıt patlayıcıları), sertleşmiş, topaklanmış veya bozulmuş patlayıcılar hassasiyetini kaybeder ve normal patlamayı engeller.Şarj Yapısı Sorunları
Çevresel Faktörler
Sonuçlar
Hatalı ateşlemeler, patlamamış patlayıcıların (aşağıya bakınız) geride kalmasına neden olur ve tehlikeli patlayıcılar ve fünyeler bırakır. Uygunsuz kullanım, sonraki operasyonlar (örneğin kazı veya sondaj) sırasında kazara patlamalara yol açarak can kayıplarına ve ekipman hasarına neden olabilir, aynı zamanda proje ilerlemesini geciktirir ve maliyetleri artırır.Önleme Tedbirleri
Başlatma araçlarının (fünyeler, şok tüpleri, infilak fitilleri, başlatıcılar) kalitesini ve son kullanma tarihini titizlikle denetleyin.
Teknik özelliklere uygun güvenilir bağlantılar sağlamak için patlatma devrelerini doğru şekilde tasarlayın, kurun ve inceleyin.
Patlayıcıların, özellikle de dökme patlayıcıların kuru ve iyi durumda olduğundan emin olun.
Yükleme operasyonlarını standartlaştırarak patlayıcı merkeze güvenli bir şekilde patlayıcıların yerleştirilmesini sağlayın, yükleme sırasında hasar veya ayrılmayı önleyin.
Patlatma deliği su yalıtımı uygulayın veya su geçirmez cihazlar kullanın.
Mümkün olduğunda, güvenilirliği artırmak için yedek başlatma sistemleri (örneğin, çift şok tüpleri veya patlayıcılar) kullanın.
IV. Patlamamış Yük (UXO Bağlamında)
Tanım
Patlamamış patlayıcılar, patlatma operasyonlarından sonra çalışma alanında bırakılan ve tespit edilemeyen veya başarıyla yönetilemeyen patlamamış patlayıcıları (patlayıcılar ve muhtemelen patlamamış kapsüller içeren) ifade eder. Tespit edilemeyen patlayıcılar doğrudan nedendir; patlamamış patlayıcılar ise özellikle tespit edilemeyen veya doğrulanamayan patlayıcıları ifade eder.Nedenler
Eksik Patlatma Sonrası Muayene: Karmaşık arazi, moloz örtüsü (kayalar, toprak), yetersiz aydınlatma, müfettiş ihmali veya deneyim eksikliği, yanlış ateşlenen patlayıcıların veya patlatma deliklerinin tespit edilmesini engeller.
Güvenlik Bekleme Sürelerine ve Denetim Prosedürlerine Uymamak: Sahaya erken giriş, ateşleme hatalarının (örneğin patlamamış patlama deliği özellikleri, artık şok tüpleri/infilak fitilleri) gözlenmesini engeller.
Kayıt Hataları: Gerçek patlatma deliklerinin sayısı ve yeri ile kayıtlar arasındaki tutarsızlıklar, denetimlerin kaçırılmasına yol açmaktadır.
Gözlemlenmesi Zor Yerlerdeki Hatalar: Derin çukur tabanları, tünel üstleri veya çökmüş malzemelerin altları gibi.
Algılanamayan Yangınlar
Patlamamış patlayıcıların temel nedenleri şunlardır:Sonuçlar
Patlamamış patlayıcılar, gizli patlayıcı kaynakları olarak işlev görerek son derece tehlikelidir. Daha sonraki kazı, delme, elleçleme veya hatta personel hareketlerinden kaynaklanan titreşimler, patlayıcıları yanlışlıkla tetikleyerek felaketle sonuçlanabilir (ağır kayıplar, ekipmanın tamamen imhası). Patlamamış patlayıcıların elleçlenmesi de yüksek riskli bir işlemdir.Önleme Tedbirleri
Hatalı ateşlemeleri önleyin ve tüm hatalı ateşlemelerin tam olarak tespit edilip yönetilmesini sağlayın.
Yeterli bekleme süreleri (tünellerde genellikle ≥15 dakika) dahil olmak üzere patlatma sonrası güvenlik prosedürlerini sıkı bir şekilde uygulayın.
Deneyimli patlayıcılar tarafından kapsamlı ve dikkatli saha denetimleri gerçekleştirilerek patlatma deliği sayıları ve yerleri doğrulanmalı ve ateşleme hatalarına dair işaretler (örneğin, çökmemiş delik ağızları, kalan şok tüpleri/patlayıcı fitiller, sağlam gövde, olağandışı kokular) kontrol edilmelidir.
Denetimlerde profesyonel ekipman (örneğin, patlama deliği veya patlayıcı dedektörleri, ancak hatasız değil) kullanın.
Yükleme ve patlatma işlemlerinin doğru ve ayrıntılı kayıtlarını tutun.
Bir ateşleme hatası tespit ettiğinizde veya şüphelendiğinizde, derhal bir güvenlik kordonu oluşturun ve profesyonel kullanım için güvenlik prosedürlerini izleyin; yetkisiz eylemleri veya operasyonların devam etmesini yasaklayın. Kullanım yöntemleri genellikle yeniden ateşleme, indüklenmiş patlama veya küçük ölçekli imhayı içerir.
